WPŁYW POSTAW RODZICIELSKICH NA ZACHOWANIE DZIECKA
Atmosfera domu rodzinnego jako czynnik kształtujący zachowanie dziecka
Wychowanie dokonuje się zawsze w jakimś środowisku. Niezmiernie ważna w przebiegu procesu wychowania okazuje się atmosfera wychowawcza domu rodzinnego, wyczuwana przez dziecko instynktownie. Choć początkowo nie rozumie ono istoty otaczających go zjawisk – odbiera je. Miłość, życzliwość, spokój panujące w rodzinie, dają poczucie bezpieczeństwa. Napięcia, konflikty, niechęć – uniemożliwiają proces dobrego wychowania. Atmosfera wychowawcza tworzona jest przez odniesienia rodziców względem siebie oraz względem dzieci, na rodzicach spoczywa więc odpowiedzialność ukształtowania odpowiedniego gruntu dla oddziaływań wychowawczych, tj. wzajemnego okazywania sobie i dzieciom szacunku, zaufania, zrozumienia, troski oraz udzielania pomocy. Na atmosferę w rodzinie wpływa m.in. odpowiedni rytm życia domowego. Rozkład codziennych obowiązków powinien ułatwić tworzenie pozytywnych relacji między domownikami, wdrażanie dzieci do określonych prac, rozwijanie wspólnych zainteresowań, wspólne spędzanie czasu. Niedopuszczalny jest brak uporządkowanego planu życia codziennego, ponieważ rodzi to napięcia, zdenerwowanie, kłótnie. Od rodziców zależy, czy wszystkie codzienne sprawy ułożą się harmonijnie, czy stworzą wrażenie pośpiechu, niepewności, zamieszania. Decydującym natomiast czynnikiem w wychowaniu jest osobowość samych rodziców, ponieważ dziecko nabywa wzory zachowań i ról w rodzinie, społeczeństwie przez naśladowanie oraz psychiczne upodabnianie się do swoich rodziców. Wartości, które cenią w życiu, cele do których dążą, styl życia jaki prezentują – to czynniki, które wywierają piętno na osobowości ich dzieci. Skoro więc pierwszym i podstawowym środowiskiem wychowawczym jest dla dziecka rodzina, rodzice stają się pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami. Na nich spoczywa wielka odpowiedzialność związana z kształtowaniem osobowości młodego człowieka pod wpływem ich własnej – już ukształtowanej.
Istota postawy rodzicielskiej
W procesie wychowania rodzice przyjmują różne postawy. Czasami nie uświadamiają sobie do końca, że zawsze ich zachowanie wywiera piętno na dziecku – dobre lub złe, a w konsekwencji rzutuje na jego przyszłość. Jakie mogą być postawy rodziców? Co nazywamy postawą rodzicielską? M. Ziemska pisze, że postawę rodzicielską można określić jako tendencję do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka. Zachowanie to zawiera zawsze trzy składniki: myślowy (słowny osąd postawy dziecka), działanie (zachowanie rodzica wobec dziecka), uczuciowy (ekspresja towarzysząca wypowiedzi i działaniu rodzica). Tak więc w konsekwencji dziecko jest: spostrzegane, oceniane, traktowane przez matkę lub ojca. Za najbardziej charakterystyczny dla danej postawy przyjmuje się ładunek uczuciowy oraz stopień akceptacji dziecka, ponieważ wyznaczają one działanie w stosunku do niego. Postawy rodzicielskie ulegają zmianom w miarę jak zmienia się dziecko wkraczające w różne fazy rozwoju. Zmianie podlegają głównie:
- stopień i jakość dawanej dziecku swobody,
- formy dozoru nad dzieckiem.
W miarę dorastania maleje konieczność bliskiego kontaktu fizycznego, a wzrasta rola więzi psychicznej z rodzicami. Jeśli rodzice wraz z rozwojem dziecka nie przyjmują postaw właściwych dla danego okresu rozwojowego, prowadzi to do konfliktów, zaburzeń w zachowaniu dziecka, a w konsekwencji do deformacji w rozwoju jego osobowości. Zależność osobowości dziecka od postawy jego rodziców przejawia się u niego w rozwoju: sprawności umysłowej, uczuciowości, aktywności, uspołecznienia, dobrego lub złego przystosowania w szkole, stosunku do dorosłych.
POSTAWY NEGATYWNE | ||
Postawa | Zachowania rodziców | Zachowania dziecka |
ODTRĄCAJĄCA | Rodzice odczuwają istnienie dziecka jako ciężaru ograniczającego swobodę, nie lubią dziecka, są nim rozczarowani i zawiedzeni. Uważają także, że opieka nad dzieckiem jest odrażająca lub przekracza ich siły. Stąd więc rodzą się następujące postawy cząstkowe:
|
|
UNIKAJĄCA | Rodzice wykazują ubogi stosunek uczuciowy lub wręcz obojętność względem dziecka, stąd obcowanie z nim nie sprawia im przyjemności (nieraz rodzice nie umieją tego robić). Kontakt z dzieckiem jest wiec luźny (maskowany niekiedy kupowaniem zabawek). Na tę postawę składają się takie zachowania cząstkowe jak:
|
|
NADMIERNIE CHRONIĄCA |
|
|
NADMIERNIE WYMAGAJĄCA | Rodzice „naginają” dziecko do wytworzonego przez nich wzoru, jaki chcieliby oni posiadać, bez liczenia się z indywidualnymi cechami i możliwościami dziecka. Takie postępowanie rodzi poczucie presji u młodej osoby, która nieraz nie może sprostać oczekiwaniom rodziców. Postawy cząstkowe to:
|
|
POSTAWY POZYTYWNE | ||
AKCEPTACJA |
|
|
WSPÓŁDZIAŁANIE |
|
|
ROZUMNA SWOBODA |
|
|